Gözeli Ne Demek? Güç, İktidar ve Toplumsal Dengenin Sessiz Kodları
Bir siyaset bilimci olarak sabah kahvemi yudumlarken aklımda hep aynı soru dönüyor: Toplumsal düzeni ayakta tutan şey gerçekten adalet mi, yoksa “gözeli” dediğimiz o görünmez uyum hali mi? Türkiye’nin sosyokültürel haritasına baktığımızda, “gözeli” kavramı yalnızca bir kelime değil; bir iktidar dili, bir toplumsal düzen arayışı olarak da karşımıza çıkıyor. Ama gözeli nedir? Güzelin eski biçimi midir, yoksa daha derin bir anlam mı taşır?
Gözeli: Estetikten Fazlası, Bir Düzen İdeali
“Gözeli” kelimesi dil kökeninde “güzel”in yöresel ya da eski bir biçimi gibi görünür. Ancak siyaset bilimi açısından bakıldığında, bu kelime yalnızca estetik bir nitelik değil, aynı zamanda düzenin, uyumun ve güç ilişkilerinin kabul görmüş biçimidir. Bir toplumda “gözeli” olan şey, genellikle egemen sınıfın “normal” olarak dayattığı şeydir. Bu yüzden “gözeli” dediğimizde aslında şu soruyu da sormamız gerekir: Gözeli kimin gözünde güzel?
İktidar ve Gözeli: Gücün Görünmez Yüzü
Michel Foucault’nun iktidar teorilerinde belirttiği gibi, iktidar sadece baskı kurmaz; aynı zamanda üretir, biçim verir, tanımlar. Gözeli kavramı da tam bu noktada devreye girer. Toplumsal “güzellik” anlayışı, iktidarın ürettiği bir normdur. Devlet, medya, eğitim kurumları ve ideolojik aygıtlar, “ne gözeli, ne değil” sorusuna yanıt verirken aslında topluma bir itaat kültürü de kazandırır.
Peki, bu durumda “gözeli”ye uymayan birey ne olur? Dışlanır, ötekileştirilir, “uyumsuz” damgası yer. Demek ki “gözeli” yalnızca estetik değil; aynı zamanda bir iktidar pratiğidir.
Kurumlar ve İdeoloji: Gözeli’nin İnşası
Devletin, dinin, medyanın ve eğitimin ortak noktası, “gözeli” olan davranış, kimlik ve düşünce biçimlerini yüceltmesidir. Bu kurumlar, bireye “iyi vatandaş”, “iyi kadın”, “iyi erkek” rollerini öğretir.
Ancak burada kritik bir fark vardır: Erkek için “gözeli”, stratejik, akılcı ve güç merkezli bir kimlik üretirken; kadın için “gözeli”, itaatkar, uyumlu ve duygusal bir toplumsal varlık olmayı telkin eder.
Bu noktada aklımıza şu soru gelir: Toplum, gözeli kime göre, nasıl tanımlar?
Erkek ve Kadın Perspektifleri: Güç mü, Etkileşim mi?
Erkek egemen politik kültürde “gözeli” kavramı genellikle stratejiyle, otoriteyle, karar mekanizmalarıyla ilişkilendirilir. Erkek siyasetçi “gözeli” olmayı, güçlü görünmekle, tavizsiz durmakla özdeşleştirir.
Kadın siyasetçilerde ise bu kavram daha katılımcı ve demokratik bir biçimde yorumlanır. Kadınlar “gözeli” olmayı, uyum değil, eşitlikçi bir etkileşim alanı olarak inşa etmeye çalışır.
Bu fark, siyaset sahnesinde yalnızca bir cinsiyet ayrımı değil; aynı zamanda iktidarın yeniden tanımlanma sürecidir.
Vatandaşlık ve Gözeli: Uyum mu, Direniş mi?
Modern demokrasilerde vatandaşlık, yalnızca yasal bir statü değil, aynı zamanda bir davranış biçimidir. “Gözeli” vatandaş, sisteme uyum sağlayan, sorgulamayan, düzenin estetik kodlarına bağlı kalan vatandaştır.
Oysa siyasal bilinç, bu kavramın tam tersi yönde gelişir: Gerçek demokrasi, “gözeli” tanımlarını sorgulamaktan geçer.
Şu soruyu sormak gerekir: “Eğer herkes gözeli olmaya çalışıyorsa, kim gerçeği dile getirecek?”
Toplumsal Denge mi, Sessiz Uyum mu?
Bugün siyasal düzenin sürdürülebilirliği, “gözeli” bir toplum yaratmakla açıklanıyor. Ancak bu düzen, çoğu zaman itaat kültürüyle besleniyor. İnsanlar, farklı düşünmenin, sorgulamanın, direnişin “çirkin” sayıldığı bir düzende yaşamaya alışıyor.
Oysa toplumsal ilerleme, “gözeli” yıkma cesaretiyle başlar. Çünkü her yeni fikir, önce çirkin bulunur, sonra dönüştürücü hale gelir.
Sonuç: Gözeli’yi Yeniden Düşünmek
“Gözeli” demek, sadece güzel olanı tanımlamak değil; kimin güzeli, hangi güçlerin güzeli, hangi ideolojinin güzeli olduğunu sormaktır.
Bir toplumun gerçek demokrasisi, gözeliye karşı çıkma hakkını koruyabildiği ölçüde vardır.
Peki sizce, “gözeli” dediğimiz şey gerçekten güzel mi, yoksa sadece güç sahiplerinin yarattığı bir illüzyon mu?