Dünyada Kaç Tane Lisan Var?
Merhaba sevgili dil ve kültür meraklıları—evet, birlikte bir yolculuğa çıkıyoruz. Belki kahvemizi almışız, sohbet havasındayız, “Dünyada kaç tane lisan var acaba?” diye sormak geliyor ama gelin soruyu bir adım öteye taşıyalım: Bu sayı ne anlama geliyor, arkasında ne var, gelecek bizi nereye götürüyor?
—
Kökeninden Başlayarak: Dillerin Doğuşu ve Evrimi
İnsanlığın dil serüveni oldukça eski ve karmaşık. İnsanın konuşma yetisini geliştirmesiyle başlayan süreçte, coğrafya, göçler, toplumsal yapılar, ticaret yolları ve işgal/göç olguları dillerin çeşitlenmesini sağladı. İzole topluluklar farklı ses sistemleri geliştirdiler; zamanla birbirinden ayrılan topluluklarda farklı “lisân”lar ortaya çıktı. Bu anlamda “bir dil” ile “bir lehçe” ya da “sizce ayrı mı yoksa aynı mı?” soruları dillerin sınıflandırılmasında her zaman problem doğurdu. Örneğin, bazı dil bilimciler SIL International tarafından hazırlanan kaynakta “ya lehçe ya dil” ayrımı yapmanın zor olduğunu vurguluyor. ([Vikipedi][1])
—
Günümüzde: Tahminlerin Ortasında Bir Manzara
Bugün için en yaygın kabul gören rakam, dünyada yaklaşık 7.000’den fazla yaşayan dil (living language) olduğudur. Örneğin, Ethnologue, dünya çapında 7.159 dilin olduğu bilgisini veriyor. ([ethnologue.com][2])
Bu sayı tek başına etkileyici ama şunlara da dikkat etmek gerek:
Bu dillerin yaklaşık %44’ünün “tehlike altında” olduğu, yani çocuklara aktarılmadığı veya konuşucularının çok azaldığı belirtiliyor. ([Rosetta Stone][3])
Birçok dilin konuşulma alanı çok sınırlı: tek bir köy, tek bir etnik grup olabilir.
Web, medya, yazı dili gibi “resmî kullanım ortamlarında” çok az dil yer alıyor; internet dil çeşitliliğinin yanında homojenleşme yönünde bir etki de taşıyor. ([Vikipedi][4])
—
Neden Bu Kadar Dil Var? Yerel Dinamikler ve Küresel Etkiler
Yerel dinamikler: Coğrafi izolasyon, yerel toplulukların birbirinden bağımsız gelişmesi; örneğin ada toplulukları ya da dağlık “ulaşılamaz” bölgelerde kısa mesafede bile dil değişimi olabilir. Ayrıca kültürel kimlik ve dilin korunması isteği (“Ben kimim, hangi dilden geliyorum?”) yerel dilin varlığını sürdürmesinde güçlü bir etki.
Küresel etkiler: Küreselleşme, göç dalgaları, teknoloji ve iletişim araçlarının yaygınlaşması “küçük dil”lerin baskı altında kalmasına neden olabiliyor. Ekonomik ve sosyal hayatta avantaj sağlayan diller ön plana çıkarken, az konuşulan diller köşeye itilme riski taşıyor. Bu hem dil çeşitliliğini tehdit ediyor hem de kültürel zenginliğin kaybına işaret ediyor.
—
Geleceğe Dair Düşünceler: Neler Olabilir?
Teknoloji ve dijitalleşme ile “her dilin var olması mı mümkün olacak?” sorusu akla geliyor. Günümüzde dönüşüm altında olan dillerin dijital ortamda temsil edilmesi için çalışmalar var — ancak hâlâ büyük bir kısmı sınırlı kaynaklara sahip.
“Dil yok olur mu?” meselemiz ciddi: Bazı uzmanlar, 2100’e kadar mevcut dillerin yarısının veya daha fazlasının ciddi tehlikede olduğunu belirtiyor. ([Guardian][5])
Öte yandan, yeni iletişim biçimlerinin doğmasıyla “mezidil” denilebilecek hibrit diller, internet argoları, gençlerin kendi aralarında yarattıkları dilsel oyunlar ortaya çıkabilir. Bu da “dil” kavramını yeniden düşündürür.
Kültürlerarası etkileşim arttıkça, çok dillilik ya da dil çeşitliliğine saygı artabilir; belki de “dil” sadece bir iletişim aracı olmaktan çıkar, kimliğin bir parçası olarak yeniden önem kazanır.
—
Sonuç ve Davet
Arkadaşlar, bir dilin var olması sadece “bir topluluk konuşuyor” demek değil; o dil, bir kültürün, bir topluluğun, bir tarihsel yolculuğun taşıyıcısıdır. Dünyada 7.000’e yakın dil olması, aslında insanlığın ne kadar zengin ve çok katmanlı olduğunu gösteriyor. Ama bu sayının yarısının tehlikede olması da şu soruyu gündeme getiriyor: Biz bu çeşitliliği korumayı seçiyor muyuz? Ve kendi dilimizle/lehçemizle nasıl bir ilişki içindeyiz?
Siz şimdi düşünün: Kendi yaşamınızda dil çeşitliliğini nasıl gözlemlediniz? Ailenizde, yerel çevrenizde konuşulan bir lehçe ya da dil var mı? Bu dilin geleceğini düşündünüz mü? Yorum kısmında kendi deneyimlerinizi, gözlemlerinizi paylaşın, birlikte sohbet edelim.
[1]: “List of languages by total number of speakers”
[2]: “How many languages are there in the world? | Ethnologue Free”
[3]: “How Many Languages Are There in the World? – Rosetta Stone”
[4]: “Languages used on the Internet”
[5]: “The Guardian view on endangered languages: spoken by a few but of value to many”